Azərbaycan tibb tarixində xüsusi yeri olan, elmi və
insani keyfiyyətləri ilə seçilən akademik Zərifə xanım Əliyeva XX əsr
Azərbaycan elminin ən nüfuzlu simalarından biridir. O, oftalmologiya sahəsində
qazandığı uğurlar, insanlara göstərdiyi mərhəmət və elmə sonsuz sədaqəti ilə
təkcə bir alim kimi deyil, həm də maarifçi ziyalı və əsl vətənpərvər kimi yaddaşlarda
qalıb.
Zərifə xanım Əliyeva 28 aprel
1923-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində ziyalı
ailəsində dünyaya gəlib. Gənc yaşlarından elmə marağı ilə seçilən Zərifə xanım
Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olub
və 1947-ci ildə bu ali təhsil ocağını əla qiymətlərlə bitirib. Təhsilini başa
vurduqdan sonra o, oftalmologiya sahəsində ixtisaslaşmağa başlayıb. Bu sahədə
göstərdiyi fəaliyyətlə tibb elminə dəyərli töhfələr verib. XX əsrin 40-50-ci
illərində Azərbaycanda geniş yayılan gözü zədələyən və ağır nəticəyə, hətta tam
korluğa səbəb olan traxoma infeksion xəstəliyinin bir xəstəlik kimi ləğv
olunması məhz Zərifə xanımın adı ilə bağlıdır. Bu sahə üzrə ixtisaslaşaraq 1960-cı
ildə elmlər namizədi dərəcəsinə yüksələn Zərifə xanımın təklif etdiyi müalicə
metodu tezliklə bütün respublikada tətbiq edilib və ölkəmiz bu xəstəlikdən
xilas olub.
Zərifə Əliyeva insanların görmə
qabiliyyətinin qorunması, göz xəstəliklərinin diaqnostikası və müalicəsi
sahəsində dərin bilik və təcrübə qazanaraq mühüm elmi işlərə imza atıb. Onun
elmi tədqiqatlarının əsas istiqamətlərindən biri sənaye müəssisələrində çalışan
insanların peşə fəaliyyətindən qaynaqlanan göz xəstəliklərinin öyrənilməsi
olub. Bu sahədə apardığı tədqiqatlar yalnız Azərbaycan üçün deyil, ümumilikdə
keçmiş SSRİ məkanı üçün çox böyük töhfələr verib. Zərifə xanım “Azərbaycanın
bir sıra kimya müəssisələri işçilərinin görmə orqanının vəziyyəti” mövzusunda
yazdığı dissertasiya işini dünyanın ən nüfuzlu oftalmologiya mərkəzlərindən
birində – H.Helmqolts adına Moskva Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri İnstitutunda
müdafiə edib. Zərifə xanımın dissertasiya işi alim-oftalmoloqların yüksək
qiymətini alıb, oftalmologiyanın bu sahəsində ilk işlərdən biri olub. 1977-ci
ildə Zərifə xanım Əliyevaya tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsi verilib.
Zərifə xanım Əliyevanın təşəbbüsü və
rəhbərliyi ilə bir çox tədqiqat proqramları hazırlanıb və həyata keçirilib.
Əmək fəaliyyətində kimyəvi və fiziki amillərlə tez-tez təmasda olan işçilərin
göz sağlamlığının qorunması istiqamətində təklif etdiyi metod və yanaşmalar
həmin dövr üçün yenilikçi hesab olunurdu. O, ilk dəfə olaraq bu mövzunu elmi
əsaslarla sistemləşdirərək, peşə ilə bağlı göz xəstəliklərinin profilaktikası
və erkən diaqnostikası üçün mühüm elmi baza yaradıb. Zərifə xanım Əliyeva
150-yə yaxın elmi əsərin, 12 monoqrafiyanın, dərslik və dərs vəsaitlərinin, 1
ixtira, 12 səmərələşdirici təklifin müəllifi və həmmüəllifi olub. Bu əsərlərdə
yalnız tibbi problemlər deyil, onların sosial-iqtisadi aspektləri də dərindən
araşdırılıb. Onun tədqiqatlarında insanın əmək qabiliyyətinin qorunması,
sağlamlığın sosial faktorlarla əlaqəsi və səhiyyənin təşkilati məsələləri də
xüsusi yer tutub.
1981-ci ildə oftalmologiyanın
inkişafına verdiyi böyük töhfəyə – görmə orqanının peşə patologiyası sahəsində
apardığı elmi tədqiqatlara görə professor Zərifə xanım Əliyeva oftalmologiya
aləmində ən yüksək mükafata – SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının akademik M.İ.Averbax adına mükafatına layiq görülüb. Böyük
xidmətlərinə, çoxillik elmi-tədqiqat işlərinə görə professor Zərifə xanım Əliyeva
1983-cü ildə Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib.
Akademik, həmçinin müasir
oftalmologiyada istifadə olunan bir sıra diaqnostik və müalicəvi metodların
tətbiqinə öncüllük edərək, bu metodların Azərbaycan səhiyyəsində geniş
yayılmasına səbəb olub. Onun rəhbərliyi altında bir çox dissertasiya işləri
müdafiə olunub, yeni nəsil alimlər yetişib. Zərifə xanım Əliyeva öz dövrünün
elmi ictimaiyyətində böyük nüfuz qazanıb. O, bir çox beynəlxalq konfrans və
simpoziumlarda iştirak edib, çıxışları ilə dünya tibb elminə dəyərli töhfələr
verib. Onun tədqiqatları bir sıra xarici ölkələrdə çap olunub, beynəlxalq elmi
jurnallarda müsbət rəylər alıb. Zərifə xanım eyni zamanda, SSRİ Elmlər
Akademiyası ilə sıx əməkdaşlıq edib və bir çox birgə elmi layihələrin həyata
keçirilməsində fəal rol oynayıb. Elmi nüfuzu ona təkcə ölkə daxilində deyil,
beynəlxalq səviyyədə də yüksək etimad qazandırıb. Zərifə xanım Əliyeva uzun
illər pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub. Gənc həkimlərin yetişdirilməsində
misilsiz xidmətlər göstərib. O, tələbələri üçün yalnız elmi bilik mənbəyi
deyil, həm də mənəvi dayaq, qayğıkeş bir müəllim olub. Zərifə xanım Əliyeva hər
zaman tələbələrə biliklə yanaşı, insanlara sevgi, peşəyə hörmət və vicdanlı
həkim olmağın əhəmiyyətini aşılamağa çalışıb.
Zərifə xanım Əliyeva 1985-ci ildə
dünyasını dəyişsə də, onun adı və irsi bu gün də yaşayır. Zərifə xanım Əliyeva
öz işini sevən və böyük elmi yeniliklərə imza atan fədakar həkim və böyük
ziyalı olmaqla yanaşı, həm də Azərbaycanın xilaskarı Ulu Öndər Heydər Əliyevin
ömür-gün yoldaşı kimi örnək bir qadın, Müzəffər Ali Baş Komandan, Qarabağ
Fatehi İlham Əliyevin anası kimi örnək bir ana olaraq yaddaşlarda qalıb. Respublikamızda
Zərifə xanım Əliyevanın adını daşıyan bir çox tibb müəssisəsi, fond və
məktəblər fəaliyyət göstərir. Zərifə xanım Əliyeva adına təqaüdlər, elmi
mükafatlar təsis olunub, onun həyatı və fəaliyyəti ilə bağlı sənədli filmlər
çəkilib. Onun irsi bu gün də Azərbaycan tibb elminin inkişafına yol göstərir,
gələcək nəsil tibb mütəxəssisləri üçün nümunə rolunu oynayır. Zərifə xanım Əliyeva
təkcə dövrünün deyil, bütün zamanların örnək qadını, örnək anası, fədakar
həkimi və dəyərli ziyalısı olaraq xalqımızın yaddaşına həkk olunub.
Vasif Qafarov
Milli Məclisin deputatı
