Dəhşətli xəstəlik 50 ildən sonra geri qayıdır?- ARAŞDIRMA Manset.az

Dəhşətli xəstəlik 50 ildən sonra geri qayıdır?- ARAŞDIRMA

19:47 - 23 Dekabr 2024

Kainat 20-ci əsrin birinci yarısında dəhşətli bir virusun təsiri altında olub. 5 yaşından kiçik uşaqlara yoluxan bu virus sağaldıqdan 40 il sonra ölüm və əlilliklə nəticələnən çox ağır xəstəliyə, bəzi hallarda isə iflicə səbəb olurdu. 1953-cü ilə qədər bu xəstəliyin nə müalicə, nə də qarşısının alınması məlum deyildi.

Manset.az xəbər verir ki, bu barədə Türkiyənin "Hüriyyet" qəzeti geniş araşdırma edib.

ABŞ 2022-ci ildən poliomielit kimi tanınan bu xəstəliyə qarşı peyvəndi müzakirə etməyə başlayıb. Həmin vaxt hüquqşünas Aaron Siri ABŞ Qida və Dərman İdarəsinə (FDA) ərizə ilə müraciət edərək peyvəndin istifadəyə icazəsinin ləğvini istəyib. Sirinin sözügedən müraciəti hələ də Amerikanın müvafiq qurumu tərəfindən qiymətləndirilir.

Prezident postuna yeni seçilən Donald Trampın səhiyyə naziri postuna namizədi olan Robert Kennedinin fəaliyyətdə olacağı müddətdə vəziyyətin dəyişəcəyi və diqqətin yenidən poliomielit peyvəndinə yönələcəyi istisna edilmir. Kennedi açıqlamasında bildirib ki, səhiyyə naziri olacağı təqdirdə heç bir peyvəndin təsdiqini ləğv etməyi planlaşdırmır. Lakin tanınmış siyasətçinin Siri ilə yaxın münasibətdə olması narahatlıq doğura bilər.

Prezidentlik kampaniyası zamanı Kennedini dəstəkləyən Siri poliomielit peyvəndi üçün müraciətində Məlumatlı Razılıq Fəaliyyət Şəbəkəsi adlı qeyri-kommersiya təşkilatı adından çıxış edirdi. Məşhur “The New York Times” qəzeti də bu yaxınlarda yazıb ki, bu təşkilatın yaradıcısı da Kennedinin yaxını olub.

Bəs ilk poliomielit peyvəndini kim kəşf edib?

İlk poliomielit peyvəndi 1953-cü ildə amerikalı virusoloq Jonas Salk tərəfindən kəşf edilib. Xəstəliyin qarşısının alınmasında peyvəndin effektivliyi 1955-ci ildə sübut olunub. Hərtərəfli təcrübələr nəticəsində 1979-cu ilə qədər ABŞ-da poliomielit aradan qaldırılıb. ABŞ Milli Tibb Kitabxanasındakı mənbələrə sübut edir ki, peyvəndin tətbiqindən əvvəlki illərdə, xüsusən 1950-ci illərdə poliomielit xəstəliyinə səbəb olan poliovirus çox yayılmış olduğundan xəstəxanalar əlil və ağır xəstələrlə dolu olub. Xüsusilə 1952-ci ildəki epidemiyada poliovirus infeksiyaları 20 min insanın iflic olmasına səbəb olub. Virusun uşaqlar arasında yayılma sürətindən dəhşətə gələn ailələr sosial uzaqlaşma üsullarına əl atmağa başlayıblar. Bu gün həkimlər xəbərdarlıq edirlər ki, peyvəndin dayandırılması poliovirusun yenidən yayılmasına və xəstəliyə səbəb ola bilər.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı bu barədə nə deyir?

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının mənbələrinə görə, virus xüsusilə 5 yaşa qədər uşaqlara təsir edir. Əksər insanların yüngül simptomlarla qarşılaşdığı xəstəlik 200 hadisədən birində geri dönməz iflicə səbəb olur. Xəstəlik tədricən inkişaf edir. İflic olan xəstələrin 5-10 faizində tənəffüs əzələlərini tutur, xəstənin nəfəs almasına mane olur və ölümlə nəticələnir. "Virus orqanizmdə yoluxub çoxaldıqdan sonra baş ağrısı, boğaz ağrısı, beldə qıcolmalar, yüksək hərarət, ürəkbulanma və qusma kimi əlamətlər görünür. Bir neçə gündən sonra ayaqlarda uyuşma və ağrı, hissiyat və hərəkət itkisi ilə iflic əlamətləri görünür. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu simptomlar baş verərsə, dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır",- deyə dünya səhiyyə təşkilatının məlumatında qeyd olunur.

Peyvəndin mübahisəli olduğu ABŞ-da 20-ci əsrdə çoxlu poliomielit epidemiyaları mövcud olub. İlk böyük epidemiya 1916-cı ildə Nyu Yorkda başlayıb. O vaxt həkimlərin bu xəstəlik haqqında çox məlumatı olmayıb. 1916-cı il epidemiyasında təxminən 6 min adam ölüb, 21 min adam iflic vəziyyətinə düşüb.

1937-ci ildəki epidemiya da vəziyyət kifayət qədər ağır olub.

Poliomielit hadisələri 1944-cü ildə 100.000-də 8-ə, 1952-ci ildə isə 100.000-də 37-yə yüksəlib. Bu dövrdə hər il 60 minə yaxın uşaq bu xəstəlikdən əziyyət çəkirdi. Üstəlik, 10 yaşdan yuxarı insanlarda yoluxma nisbətləri də artırdı. İlk illərdə həkimlər xəstələrin bütün bədənlərini gipsə salırdılar ki, bu da daimi iflicə səbəb olurdu. 1933-1945-ci illər arasında ABŞ prezidenti olan Franklin Ruzvelt Gürcüstandakı isti sulara girərək insultun təsirlərini yüngülləşdirməyə çalışıb. 1940-cı illərdə epidemiya zamanı Şimali Karolinadakı Hickory Təcili Uşaq İflic Xəstəxanasında xəstələr qaynadılmış yundan hazırlanmış isti paketlər ilə müalicə olunurdu.

Prezident Ruzvelt günlərin birində “Dimlərin marşı” kimi tanınan Milli Poliomielit Fondunu təsis etdi.

Ruzveltin hüquqşünas olarkən ortağı Basil O'Connor ilə birlikdə qurduğu fond, poliomielit peyvəndi ilə bağlı tədqiqatların maliyyələşdirilməsini dəstəkləmək məqsədi daşıyırdı. Ruzvelt poliomielit xəstəliyinin təsirlərini öz təcrübəsindən keçirmişdir. 39 yaşında diaqnoz qoyulan Ruzvelt prezidentlik illərini əlil arabasında keçirirdi.

Pittsburq Universitetinin Tibb Məktəbində işləyən Salk 1950-ci illərin əvvəllərində poliomielit peyvəndi hazırlamağa başlayıb. Salk meymun böyrək hüceyrələrindən əldə edilən mədəniyyətlərdə polioviruslar istehsal edərək və formaldehiddən istifadə edərək bu virusları öldürdü. Salk meymunlarda uğur qazandıqdan sonra inkişaf etdirdiyi peyvəndin insanlarda sınaqdan keçirilməsinə başlayıb. Peyvəndi ilk dəfə poliomielitli uşaqlar üzərində sınaqdan keçirən Salk antikor səviyyələrinin artdığını görüb. Bu həm də, peyvəndin bədənin infeksiya ilə mübarizə aparmasına kömək edə biləcəyinə ümidverici bir əlamət idi.

Ruzveltin təməli başqa bir profilaktika üsulunu, qamma qlobulinin, antikorlarla zəngin qan plazma zülallarının tətbiqini ortaya çıxartdı. 1950-ci illərin əvvəllərində 220 mindən çox uşağa qamma-qlobulin iynələri vuruldu. Ancaq sonralar epidemioloqlar qamma-qlobulinin effektsiz olduğu qənatinə gəliblər.

Scientific American-ın 2021-ci ildə yaydığı məlumata görə, ABŞ-da gənc nəslin 80 faizi 6 ay ərzində peyvənd olunub.

Qlobal peyvənd proqramına UNICEF və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının yaradılmasından sonra- 1988-ci ildə başlanılıb. Yeganə mənbəyi insanlar olan bu virusu tamamilə yox etməyi hədəfləyən proqramdan əvvəl dünyada hər il 350 min insan bu virusa yoluxurdu. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı 2026-cı ilə qədər virusu tamamilə aradan qaldırmağı hədəfləyir, lakin poliomielit peyvəndi olmadan bu məqsədə nail olmaq mümkün deyil..