Sosial mediada ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri, “Mercator perspektivi” ilə çəkilmiş dünya xəritəsinin səhvləri və bu xəritənin dünya üzrə necə təhrif olunmuş təqdimatıdır. Gerardus Merkator, 16-cı əsrdə yaşamış alman kartoqrafı olaraq, xəritələrində təhriflərə yol vermiş olsa da, xüsusilə dənizçilər üçün əvəzsiz bir alət yaratmışdır. Onun hazırladığı xəritələr dünya üzərindəki mövqeləri göstərməkdə faydalı olub, lakin sosial media və müasir tədqiqatlar bu xəritənin səhvlərini üzə çıxarmışdır.
Manset.az xəbər verir ki, Gerardus Mercator (1512-1594) Hollandiya kartoqrafiya məktəbinin qurucularından biri olmaqla yanaşı, Asiya, Afrika və Cənubi Amerika kimi bölgələrin Avropalılar tərəfindən kəşf olunmasına böyük təsir göstərmişdir. Onun hazırladığı xəritələr 16-cı əsrin sonunda dənizçilər üçün həyat xilas edici bir vasitə kimi qəbul edilmişdi. Lakin, Mercator perspektivi ilə hazırlanan xəritələrdəki təhriflər, xüsusən də qütblərə yaxın ərazilərin böyüdülməsi məsələsi uzun müddət diqqətdən qaçıb.
Dünyanın forması və Orta əsr xəritələri
Yerin kürə olduğu çoxdan məlum olsa da, Orta əsrlərdə hələ də dünyanın düz olduğu iddia olunurdu. O dövrün böyük fiqurları, o cümlədən Martin Lüter və Con Kalvin, həmçinin Katolik Papalığı bu fikirə inanırdı. Orta əsr xəritələri, daha çox dini təsirlərlə dördbucaqlı formada hazırlanırdı və Yerusəlim dünyanın mərkəzi sayılırdı.
Yeni perspektivlər və təhriflər
Mercator perspektivi ilə yaradılan xəritələr, dünyanın düz bir səthə proyeksiyası səbəbilə təhriflərə səbəb olmuşdu. Xəritələrdə ekvatora yaxın ərazilər daha doğru göstərilərkən, qütblərə yaxınlaşdıqca böyük təhriflər baş verirdi. Bu səbəbdən, 20-ci əsrdə daha doğru dünya xəritələri yaratmaq məqsədilə fərqli perspektivlər inkişaf etdirildi. Məsələn, Məkkə və Nyu York kimi şəhərlərə əsaslanan yeni xəritələr hazırlanmışdır.
Mercator perspektivinin sosial mediada təhlili
21-ci əsrdə sosial şəbəkələrdə Mercator xəritəsinin qəsdən təhrif edilmiş şəkildə istifadə olunduğu barədə iddialar geniş yayılmağa başladı. Xüsusilə, Avropanın xəritədə dünyanın mərkəzi kimi göstərilməsi, Afrika qitəsinin Rusiyadan kiçik olması, Qrenlandiyanın isə Çindən kiçik göstərilməsi sosial mediada ciddi tənqidlərə səbəb olub. Bu iddialar zaman-zaman qlobal miqyasda sui-qəsd nəzəriyyələrinin yaranmasına yol açmışdır.
Mercator mübahisələri və elmi baxış
Mercatorun xəritəsi ilə bağlı mübahisələr, 1970-ci illərdə Amerikalı riyaziyyatçı və elm yazıçısı Martin Qardnerin bu mövzuda yazdığı məqalə ilə yenidən maraq doğurdu. Onun yazısı, bu məsələnin nəinki coğrafi, həm də sosial və mədəni təsirlərini ortaya qoymuşdur. Türkiyədə isə TÜBİTAK-ın gənclərə elmə sevgi aşılamaq məqsədi ilə nəşr etdiyi “Elm və Texnologiya” jurnalında, 1977-ci ildə bu mövzuya dair geniş məqalə dərc edilib.
Nəticədə, Mercator xəritəsinin 16-cı əsrdəki məqsədləri nəzərə alındıqda faydalı olsa da, bu günümüzdəki qlobal təhlillər və tənqidlər yeni perspektivlərin inkişafını daha vacib edir.
